از اموات اين طورند تقاضای بازگشت می‏كند ( 1 ) : " « رب ارجعون ،
لعلی اعمل صالحا فيما تركت »" پروردگارا مرا باز گردان ، باشد كه در
آنچه كوتاهی كرده‏ام ( يا در مال و ثروتی كه باقی گذاشته‏ام ) كار صالح‏
انجام بدهم . جواب می‏دهند : " « كلا انها كلمة هو قائلها »" بس ،
حرفی است كه می‏زند ، اگر هم بازگردد باز مثل اول خواهد بود . بعد
می‏فرمايد : " « و من ورائهم برزخ الی يوم يبعثون »" ( 2 ) . از وراء
آنها يعنی از جلوی آنها . كلمه " وراء " ، هم به معنی پشت سر گفته‏
می‏شود ، هم به معنی پيش رو ، در قرآن به هر دو معنا استعمال شده : "
« و كان ورائهم ملك يأخذ كل سفينة غصبا »" (3) . آن چيزی كه در جلوی‏
انسان باشد ، احاطه بر انسان داشته باشد ، می‏گويند وراء انسان است . در
اين آيه كلمه " وراء " به معنای جلو اطلاق می‏شود و خبر هم قرينه است :
" « الی يوم يبعثون »" . كلمه " برزخ " را به اين معنا برای اولين‏
بار خود قرآن استعمال كرده و بعد در نهج البلاغه هم آمده است ، در اخبار
و احاديث هم زياد آمده ، در كلمات علماء هم زياد آمده . قبلا در لغت‏
كلمه " برزخ " به اين معنا نبوده ، كلمه " برزخ " در لغت به چيزی‏
گفته می‏شود كه حائل ميان چيزی و چيز ديگری باشد . مثلا اگر ما دو اتاق‏
داشته باشيم ، يك اتاق آن طرف ديوار و يك اتاق اين طرف ديوار كه اين‏
سالن حائلی باشد ميان اين اتاق و آن اتاق ، می‏گويند برزخ ميان ايندو .
بنابر اين " « و من ورائهم برزخ الی يوم يبعثون »" حكايت می‏كند كه از
مردن تا قيامت يك حالتی وجود دارد كه آن حالت فاصله ميان زندگی اين‏
دنيا و قيامت است ، حائل ميان ايندو است . آيا اين آيه حكايت نمی‏كند
كه انسان بعد از مردن باز هم زنده است ، باز هم مستشعر است ، باز هم‏
آرزو و تقاضا دارد و تا روز قيامت به همين حال هست ؟
آيه ديگر در سوره " « اذا وقعت الواقعة »" می‏فرمايد :
" « فلولا اذا بلغت الحلقوم 0 و انتم حينئذ تنظرون 0 و نحن اقرب اليه‏